Demokles'in Tankı


                             Mir Mahmut Rıza 

l.Ö.  4. Yüzyılda  Sicilya'daki Syrakusa kentinin yaşlı bir Tiranı vardı. "Dionysios" ismindeki bu yaşlı Tiran, kannca karannca kentini idare eder, halk da bu kentte mutlu ve umutlu yaşamaya çalırşırmış.Dionysios nedimelerinden adı "Demokles" olan bir saray mensubu ülkedeki gidişata dair bir saptama yapar. Demokles, vatandaşlara nazaran Tiran Dionysios'un mutlu yaşadığını söyler. Bununla da kalmaz, Dionysios'un inanılmaz derecede mutlu ve şen yaşadığını biraz da eleştirel bir dille etrafa yayar.

Tiran Dionysios bu duruma sinirlenir ve Demokles'e bir ders vermeye karar verir. Onu yemeğe davet eder. Hem de ne yemek... Sarayın en güzel salonunda, en görkemli ve lezzetli yemeklerin sergilendiği masanın bir ucuna Demokles, diğer ucuna da Tiran Dionysios oturur.

Ancak bu simetrik oturuşta küçük bir ayrıntı vardır. O da bir kılıç... Demoklesin oturduğu koltuğun denk geldiği tavanda ince sicimle asılmış bir kılıç asılıdır. Kılıç sağa sola sollanırken bağlı olduğu sicim de pek güvenilir gözükmemektedir.Tiran Dionysios hınzır bir gülüşle Demokles'ten yemekleri yemesini, keyfine bakmasını ister. Önüne serilen bu nimetlere yutkunarak bakan Demokles, sallanan kılıcın stresiyle bir lokma alamaz, aldıklan da yemek borusunda takılır kalır.

Dionysios, yine hınzıra yakın bir gülüşle, Demokles'e kurduğu oyunun son cümlesini hikmetli bir edayla söyler."Iktidan elinde bulunduranlann durumu aynen senin içinde bulunduğun durum gibidir." der.

Dionysios her an kılıcın sicimi kopabilir ve bulunmaz nimetlerin dizleri dibinde kılıcın gazabına uğrayabilirim der yani. İktidar böylesine hassas bir denge ve büyük riskler taşımaktadır işte."Demoklesin kılıcı" sözü bu öyküden gelir. Öykü Çiçero'nun "Tusculum Tartışmalan"nda anlatılır. Ancak günümüzde bu öyküden çıkartılan hisselerde farklılıklar olmuştur. Öykü iktidar erkine yönelik bir tiplemedir. Ancak bugün öykü Demokles'in durumuna vurgu yapmakta kulanılıyor. Yani bu öyküde Tiran kendi haklılığını anlatmaya çalışıyor aslında.

Ancak bu öyküden çıkartılacak dersler oldukça fazladır. Şimdi bu öyküden yola çıkarak pek bilinmeyen bir takım varsayımlar sunalım.

1.         Tiran Dionysios, Demokles'i çağınp bir brifing verebilir ve ikna olmadığı takdirde Demokles'i kaplanlara kahvaltı olarak verebilirdi. O zaman tarihe geçmez, sadece kaplanlara kıyak geçmiş olurdu.

2.         Demokles kılıcın altına oturduğunda "sözlerim yanlış anlaşıldı" diyerek Tiran'ın tarafında olduğunu ispatlamaya çalışabilir, böylece tepesindeki kılıcı indirterek memleketin nimetlerinden faydalanabilirdi.

3.         Demokles, "ben kılıç altında yemek yemem" diyerek bu komployu bertaraf edebilir, yemek yerine kılıcı yer, ancak tarihe ibret verici bir hikaye kahramanı yerine isyancı bir kahraman olarak geçerdi.

4.    Kılıcı tutan sicim bir "hin düşünceli" tarafından kesilebilir, dolayısıyla kılıç Demokles'e saplanabilirdi. Böylece Dionysios iktidann ne kadar tehlikeli bir şey olduğunu daha somut bir şekilde ispatlar ve rakiplerinin gözünü korkuturdu.

Bu varsayımlan çoğaltabiliriz. Ancak bütün hikayelerde olduğu gibi olayı bugüne uyarlamak gerekiyor. Bu hikaye bugüne uyarlandığında ise şöyle bir durum ortaya çıkıyor.

1.        Kılıcı bugünkü askeri tanka benzetirsek, bunu tavana asmak için sicimi neye benzetmek gerekir fasit dairesinden kurtularak şu söylenebilir. Tankın asılı olduğu bir meydanda insanlann siyaset yapmasını isteyen tank sahipleri, iktidan elinde tutmanın ne kadar zor olduğunu top desteğiyle anlatabilirler.

2.   Tankı tavana asmanın zorluğunu bilen tank sahipleri, bunun yerine, tankı Demokles'in üzerinden geçirtip tank altında iktidar olmanın zorluğuna vurgu yapabilirler.

3.        Her zorluğa rağmen tavana bir tank asıp, Demokles'e yemek falan vermez ve bu durumu yorumlamasını isteyebilirler.

4.   Tankla mankla uğraşmayıp iki tokatla Demokles'i ikna edebilir ve vaziyeti uzun süre idare edebilirler.

Kıssadan hisse diye de buna derler. ■

 

Sözleşme -Sayı 02 -Aralık 1997