Bu çalışmada öncelikle siyaset kavramının etimolojik değerlendirmesi yapılmıştır. Kavramın Siyaset Biliminde ulaştığı nokta ile İslam geleneğindeki kullanımı tespit edildikten sonra, İslam geleneğindeki geniş kullanımı esas alınarak Kur’an’ın siyasetinin incelenmesine geçilmiştir. ‘Değer’ kazandırıcı rolünden hareketle Kur’an’ın genel olarak çeşitli eylemlere, konumuz açısından da siyasi eylemlere yön verebileceği tespit edilmiştir. Kur’an’ın değer kazandırıcı rolünün iki temel başlık altında işlenmesi planlanmıştır. Bu birinci makalede Kur’an’ın İnsan Şahsiyetini İnşa Siyaseti incelenmiştir. Takip edecek ikinci makalede ise, Kur’an’ın Toplumsal Hayatı İnşa Siyaseti incelenecektir.
Siyaset Kavramı
Arapça ‘s-v-s’ kök fiilinden türetilen siyaset sözcüğü ilk olarak yün, elbise, meyve ve yiyecek gibi eşyalara girip yapılarını bozan güve ve kurtçuk için kullanılmıştır.  İbn Manzûr, “her hangi bir şeyi kemiren onun kurtçuğudur” diyerek kelimenin sahip olduğu bu ilk anlamı genişletmiştir. Aynı kök kullanıldığı diğer formlarda ise ‘bir şeyi kemirmek/yemek’ ve ‘yaşlı hayvanları dizden düşüren bir hastalık’ için kullanılmıştır. 
Kelimenin bu ilk kullanımlarında, ilişkiye geçtiği varlıklar üzerinde değiştirici dolayısıyla da boyun eğdirici bir işlevin tanımlandığı görülmektedir. İlk bakışta kelimenin güve ve kurtçuğu tanımladığı düşünülse de, gerçekte asıl tanımlama bu varlıkların yün ve meyve ile kurdukları ilişkidir. Bu bakımdan kavramın özü bir ilişki biçimini tanımlamaktadır. Bunun sonucunda siyaset, herhangi bir varlığın yapısına dışarıdan somut olarak müdahil olup onu asli niteliğinden uzaklaştırarak dönüştürme ve sonrasındaysa işlevsiz kılma olgusu tarzında ortaya çıkmıştır. Diğer bir ifadeyle güvenin ve kurtçuğun yaptığı işin adına siyaset denilmiştir. Bu nedenle de kavram olumsuz bir fiili tanımlamıştır.
İlk kullanımlarda tanımlanan değişim olumsuz ise de, bu, kavramın olumlu bir içerik kazanmasına engel olmamıştır. Zira tanımlanan tahrip edici ilişkinin yerine ıslah edici bir ilişkinin yerleştirilmesiyle, siyaset kavramının yeni yüze kavuşması mümkündür. Zaten kelimenin semantik gelişimine bakıldığında, yalnızca değişim ve dönüşümün yönünün yüce ve üstün olana doğru çevrilmesiyle kavramın pozitif bir içeriğe ulaştığı görülmektedir. Bu gelişime paralel olarak, hayvanlara daha önce sahip olmadıkları becerileri kazandırma ve evcilleştirme eğitimi siyaset kelimesiyle ifade edilmiştir.  Bu işi yapan kişi anlamına gelen 'seyis' kelimesi Türkçeye de geçmiştir. İnsanlar arasındaki yöneten-yönetilen ilişkisini tanımlamak üzere kullanılması ise, kavramın mecaz yoluyla kazandığı yeni bir anlamdır. Kavram bu yolu izleyerek topluma riyaset etmek ve idaresini üstlenmek anlamlarına ulaşmıştır. 
Bu kullanımların tamamında dönüştürücünün iradesinin hâkim ve belirleyici bir işleve sahip olduğu görülmektedir. Çünkü siyaset algısı, kâmil olanın nakıs olanı terbiye ederek kendisine tabi kılma süreci düzeyindedir. Bu nedenle de ‘siyaset edilenlere” dönük bir unsur henüz tanıma katılmamıştır. Ancak siyasetin kavramsal çerçevesinin teorik olarak tayini noktasına ulaşıldığında, “bir şeye yararına olacak şekilde nezaret etmek”  şeklindeki bu unsur tanıma eklenmiştir. Bu şekilde siyasetin siyaset edilenlerin lehine bir süreç olması gerektiği ifade edilmiştir.
Yunanca “poltike” teriminin karşılığı olan siyaset, “polis” ile veya Lâtince “civitas” ve günümüzde devlet ile ilgili her şeyi kapsayan bir kavramıdır.  Siyaset biliminde ise “ülke, devlet ve insan yönetimi”  veya “toplum katında değer dağıtımını emredici yoldan gerçekleştiren süreç”  şeklinde tanımlanmıştır. Bu şekilde siyaset toplumun ortak yararları dolayımında tanımlanmıştır. Geleneksel ahlakçı filozofların bakış açılarında siyaset 'ortak iyiyi' gerçekleştirmek isteyen bir kurumdur.  İslam geleneğinde ise, riyaset ve yönetim anlamlarında kullanılmaya başlandığından itibaren siyaset, toplum yararını temin kavramıyla ilişkilendirilmiştir.  Siyaseti olumlu süreç olarak görenler, kavramı, toplum düzeninin tesisi ve insanları ortak iyilik amacına yöneltmek şeklinde tanımlamışlardır.  Bu bakımdan halkın siyaset edilmesini, onların üstün hedeflere doğru yöneltilmesi, ahlâkî meziyetler ile donatılmasıyla sıkı bir şekilde ilişkili saymışlardır. Zaten bu nitelikleri taşımayan siyaset hakkında ancak mecazen siyaset terimi kullanılabilir. Zira bu siyaset, yalnızca ‘adil siyasetin’ karşıtı olan ‘zalim siyaset’ kavramı içerisinde yer bulabilir.
Siyaset kavramına yüklenen bu olumlu rol idealist bir bakış açısının sonucudur. Buna karşılık toplumsal ilişkileri daha realist ve 'çıkar' merkezli bir okumaya tabi tutan bir bakış açısı da bulunmaktadır. Bu yaklaşıma göre toplum sosyal konumları ve çıkarları birbirinden farklı olan insanlardan oluşmaktadır. Her sosyal grup hedeflerini ancak 'iktidar' olduğunda gerçekleştirebileceği kanaatindedir. Bu nedenle siyaset iktidarın ele geçirilmesi ve sağladığı nimetlerin paylaşımıdır.  Bu şekliyle siyaset 'çıkarların korunması ve geliştirilmesi' mücadelesine dönüşmüş olmaktadır. Bu bakış açısının siyaseti güve ve kurtçuğun fiiline benzer bir etkinlik olarak değerlendirdiği görülmektedir.
Siyaseti idealleştiren veya siyaseti çıkara indirgeyen bu iki bakış açısını birleştirme çabalarına da atıfta bulunmakta yarar bulunmaktadır. Grup çıkarlarının geliştirilmesini amaçlayan bir siyasal faaliyetin, bu çıkarı gerçekleştirmek için dahi olsa 'ortak iyi'yi geliştirme zorunluluğu olduğu ifade edilmiştir. Buna karşılık 'ortak iyi' için yola çıkan siyasal hareketlerin de grupsal çıkarların gelişmesine zemin hazırladıkları çeşitli gözlemler tarafından teyit edilmiştir. 
Siyaset kavramı üzerindeki bu farklılıkların oluşmasına yalnızca idealist ve realist bakış açısı değil, aynı zamanda kavramın kapsamının belirlenmesi de etkili olmuştur. Kavramın gelişimi, egemenin faaliyetlerini açıklamaya dönüktür. Devletin manevi bir şahsiyet olarak ortaya çıkmasından sonra iktidarın mahiyeti, temelleri, kullanılışı, amaçları ve doğurduğu sonuçlar siyaset kavramının içeriğini oluşturmuştur. Bir bilim dalı niteliğine büründüğünden itibaren bütün değerlendirmeler bu yelpaze içerisinde yapılmıştır. Ancak İslam geleneğinde siyaset kavramı, 'Siyaset Bilimi'nin alanını oluşturan yönetim, yönetsel kurumlar ve yönetim ilişkisinin oluşumu, yapısı ve işleyişinden daha geniş bir ilişki biçimini ifade etmek için kullanılmıştır.
 İslam hukukçuları kavramı, temel kanıtlama (ispat) araçlarının dışında yargıcın sonuca ulaşmasını sağlayan ikincil emareleri ifade etmek için kullanmışlardır. Bu bağlamda siyaset, hâkimin keskin zekâsıyla, emareler, hal delaleti ve karinelerle sonuca varmasıdır. İslam hukukçuları bu şekilde karara ulaşmayı, “şer’î ahkâmın usul ve prensiplerinden doğan” bir yol olarak kabul etmiş ve “adil siyaset” olarak adlandırmıştır.
Geniş anlamda kullanıldığında ise siyaset, “dünyada ve ahirette kurtuluşa götürecek yolu göstererek halkı düzene kavuşturmak”  şeklinde tanımlanmıştır. Bunun sonucunda ise, nebilerin siyaseti, âlimlerin siyaseti ve yöneticililerin siyaseti olmak üzere en az üç çeşit siyaset biçimi üzerinde durulmuştur. Peygamberlerin siyaseti, halkın seçkinlerinin ve avamının hem içsel hem de dışsal boyutlarının (zahir ve batın) ıslahıyla ilgilidir. Bu nedenle onların siyaseti insanların duygu ve düşüncelerinin ıslahını amaçlamaktadır. Peygamberlerin siyaseti ifrat ve tefritten uzak olduğu ve tüm insanların zahiri ve batini ıslahını amaçladığı için mutlak ve kamil siyasettir.
Kur'an'ın Siyaseti
Yukarıda kullandığımız gruplamayı esas alarak değerlendirme yapmaya devam edecek olursak, Kur’an’ın siyaseti, peygamberlerin, devlet ricalinin ve ulemanın siyasetlerini kuşatan bir değer koyucudur. Bu değerler insanların tasavvurlarından başlayarak akıllarının inşa edilmesine, dünyaya ve ukbaya ilişkin inançlarından ahlaki kriterlerle kişiliklerinin inşa edilmesine kadar birçok alanı içerir. İnsana, evrene ve tanrıya dair bir kavrayış biçimi öğretir. Hayata ve ölüme dair bir açıklama şekli getirir. İnsanların gönüllü teslimiyetiyle gerçekleşen bir sürecin sonucunda Kur’an, insanların hem içsel dönüşümlerini ve hem de bu dönüşümü tamamlamış insanların geliştirecekleri toplumsal ilişkileri (zahir) hakkaniyet ve adalet ilkesi üzerinde düzene koymayı amaçlamaktadır.
Kur’an’ın siyaseti, yüce yaratıcının insanlar için takdir ettiği ‘ortak iyi’nin gerçekleşmesi için gerekli gördüğü bilgi, inanç ve pratikleri ifade eder. Bu bakımdan Kur’an’ın siyaseti, ‘dünya görüşü’ kavramıyla ilişkilidir. Bir farkla ki bu siyaset, yalnızca içinde yaşadığımız dünya ile sınırlı bir hayat algısına dayanmaz. Bu siyaset, insana, evrene ve hayata ilişkin tevhid kavramıyla temsil edilen temel ilkenin rehberliğini esas alır. Bu bakımdan Kur'an'ın siyaseti öncelikle bir değerler sisteminin sunulmasından ibarettir.
Bireylerin veya toplumların insan ve evren, hayat ve mutluluk hakkında sahip oldukları yargıların, insanlar arası ilişkilerin hemen her alanına etki ettiği bir gerçektir. Bu ilişkilerin sosyal, ekonomik ve siyasi olması arasında fark yoktur. Ancak bu etki, siyasal fiili geliştiren kişinin bilinçli bir tercihi şeklinde ortaya çıkan ve teorik temelleriyle doğrudan ilişkili tutumlar şeklinde olabileceği gibi salt tasavvurdan neşet eden refleksler şeklinde de olması mümkündür. Değer yargılarından tamamen uzak bir insan olamayacağı göz önüne alınırsa siyasal fiilin asıl oluşturucusu da ortaya çıkmış olur. Değer yargısı gibi kısmen metafizik sahaya giren bir kavramdan hazzetmeyen ve 'yarar' merkezli bir tercihte bulunan kişiler dahi farkında olarak veya olmayarak ‘yarar'ı temel değer haline getirmiş olmaktadırlar. Bu bakımdan insan zihnini yüksek değerlerle inşa eden Kur'an, aslında 'yüksek siyaset' ile ilgilenmiş olmaktadır.
Kur'an'ın birey ve toplum hayatını yönlendiren değerler getirmesi, aslında, yalnızca Kur'an’a özgü bir durum değildir. Hemen bütün felsefi ve ideolojik görüş ve nazariyeler birey ve toplum hayatına ilişkin değer yargıları üretir ve önerilerde bulunurlar. Bu nedenle sundukları öneriler bütünü çeşitli açılardan farklılaşsa da değer kazandırma işlevinde birleşirler. Sunulan değerlerin ‘selim akıl ve fıtrat’ bakımından analizine girmeden yüzeysel bir yaklaşım sergilendiğinde, aralarındaki farklılığın köken farklılığından ibaret olduğu ileri sürülebilir. Köken farklılığı ise ‘selim akıl ve fıtrat ilkesince’ tasdik edilen hakikatin tesbitini mutlak olarak doğurmaya kâfi değildir. Salt beşeri oluş veya salt vahiy kökenli oluş ‘hakikatin ölçüsü’ olarak görülemez. Vahiy kökenli oluşun hakikat ile özdeşleştirilemeyeceğinin en açık örneklerini Kur’an’ın Yahudileşme ve Hıristiyanlaşma tutumlarına yönelttiği eleştirilerden çıkarmamız mümkündür. Hz. Peygamber Yahudi ve Hıristiyanların ellerindeki kitapları tasdik ettiğini söylemesine karşın Yahudi ve Hıristiyan cemaatini birçok açıdan eleştirmiştir. Mesela, Kur’an-ı Kerim onların tanrı ve peygamber anlayışlarını, kitapla olan ilişkilerini şiddetle reddetmiştir (Bakara, 2/91, 97; Nisa, 4/47; Maide, 5/48, 64; Tevbe, 9/30).
Evreni ve insanı var edip var oluş amaçlarına yönelten Allah’tan gelmesi bakımından ‘vahy’in asaletini beşeri olan ile kıyaslamak mümkün değildir. Ancak ‘selim akıl ve fıtrat’ ilkesiyle yoğrularak temel yönelişi (makasıd) kavranmayan ‘vahiy’,  ‘arkaik’ bir zihniyetin aracı kılınabilir. Putperest bir inancın, riyakâr bir ahlakın, kör bir taklidin ve zulmeden bir sistemin aracına dönüştürülebilir. Vahyin gönderiliş maksadının karşıtı bir yaklaşım vahiy adına seslendirilebilir.
Vahyin anlaşılmadan kutsallaştırılması tehlikesine karşılık, beşeri düşünce de sahih vahye karşıt olarak konumlandırılabilir ya da ‘zaman’ ile ilişkisi kesilerek dogmatikleştirilebilir. Bu durumda salt beşeri olduğu için ‘refere’ edilen ‘değer oluşturcu’lar insan ile doğrunun arasına girebilir. Hakikati beşeri kökenli olmak ile kayıtlama çabası zaten kalkış noktası bakımından hakikati yücelten bir bakış açısı değildir. Kutsal karşıtlığı üzerine kurulmuş bir düşünüş biçimi antitez olmaya mahkûmdur. Bu durumda her çığlığı aleyhine sanmak veya her ışığı tahrip eden bir yıldırım telaşında karşılamaktan başka çaresi yoktur.
Kur’an’ın siyasetini olabildiğince doğru kavramanın yolu ‘değer kazandırcı’ işlevinin keşfedilmesine bağlıdır. Genel olarak ortaya çıkışı, yöntem ve araçları bakımından iktidarı inceleyen siyaset biliminin ‘teknik’ yöntemlerinden daha çok, ‘siyaset felsefesinin’ yaklaşımı ile işe koyulmak gerekmektedir. Bu bakımdan eski Yunan filozoflarının etkisiyle de olsa şahıs-aile-şehir (medine) sıralamasını takip eden ulema ve filozoflar doğru bir yol izlemişlerdir. Şahsın idaresi (tedbîru’l-mutevvahhid), ailenin idaresi (tedbîru’l-menzil) ve şehrin idaresi (tedbîru’l-medine) kavramlarıyla ifade edilen bu siyasal gelişim birbirini çevreleyen halkalar şeklindedir. Merkezde yalnızlaşmış modern birey değil, birçok dini ve sosyal aidiyeti olan ‘birey’ yer alır. Bunu sırasıyla diğerleri takip eder. Ancak, onları mutlu kılan sadece üretim araçları ve teknik siyasal sistem değildir. Bu nedenle Farabi, yaygın olarak bilinenin aksine, kitabına yalnızca “el-Medinetu’l-Fadıla” değil, “Arâu Ehli’l-Medineti’l-Fadıla” (Erdemli Şehirlilerin Görüşleri) adını vermiştir.
Bu girişten sonra Kur’an siyasetinin temel yönelişlerini, “insan şahsiyetini inşa siyaseti” ve “toplumsal hayatı inşa siyaseti” başlıkları altında inceleyebiliriz.
Kur’an’ın insan şahsiyetini inşa siyaseti
İnsan şahsiyetini inşa siyaseti, tevhid ilkesinin kurucu rolde olduğu bir tasavvur ve buna dayalı olarak oluşturulan bir kozmolojinin inşasıyla başlar. Çünkü insanın varlığı ve varlığın ilişkilerinden doğan olayları açıklama çabasının aksi tasavvura vurur. Bir ayna görevi gören tasavvur, çukur veya tümsek ayna örneğinde olduğu gibi, varlığı olduğundan farklı boyut ve niteliklerde gösterebilir. Varlığın ve aralarındaki ilişkilerin olduğundan farklı algılanmasına yol açan bu sorun çözülmeden doğru bir düşünce ve akabinde inancın oluşması mümkün değildir.
Bireyin düşünce ve inançlarıyla içerisinde yaşadığı evreni açıklama biçimi arasında bir paralelliğin bulunması zorunludur. Daha doğru bir ifadeyle, nasıl bir tasavvur inşa ederseniz ona uygun bir evren tasarımı oluştururusunuz. Bunun tersi de doğrudur. Buna göre de nasıl bir evren tasavvuruna sahipseniz, ona uygun düşünce ve inançlar oluşturursunuz. Bu nedenle tasavvur ve kozmoloji yeryüzü uygarlığının oluşturucusu olan insanın kurucu unsurlarıdır. Tasavvur ve kozmolojisi yanlış ve yetersiz algı ve açıklamalara dayanan bir insan profili, ne kadar makyaj çalışması yapılırsa yapılsın, erdemli ve adil bir uygarlığın kurucusu olamaz.  
Kur’an gerçek iyiye ve yüksek değerlere yönelişi sağlayan, varlığı kozmolojik konumlarına uygun bir şekilde tasavvur etmeyi mümkün kılan bir değerler sistemi getirir. Bu değerler sisteminin bir tarafında bütün varlığı var edip varlığını sürdürmesi için gereken nitelikler ile donatan Allah vardır. Allah yalnızca mutlak bir yaratıcı değildir. Rahmeti ile var kılandır. Rahmeti sevgisinden kaynaklanandır. Varlığı bu nedenle kendi haline bırakmayıp her daim hidayet edendir. Rabb oluşu acımasız bir efendiliği değil, kullarının sevgileriyle halelenmiş bir ilahlığı (ulûhiyeti) hatırlatmaktadır.
Tevhid ilkesi, Allah’ın merkezini oluşturduğu bir tasavvurun inşa edilmesidir. O’nun gösterdiği yerden bakmak, var ettiği gibi görmek, yönelttiği amaca doğru yürümek ve hepsinden ötesi onun boyasıyla boyanmaktır. Varlığı ve yokluğu, hayatı ve ölümü, güzel ahlakı ve kişilik kaybını, doğru yolu ve dalaleti ondan daha iyi ayrıştıracak ve renklerin en güzeline boyayacak yoktur. (Bakara, 2/138). 
Tevhid ilkesiyle oluşturulan tasavvur, evreni birbiriyle ilişkisi bulunmayan anlamsız bir kurmaca olarak görmez. Evren bütün unsurlarıyla, eskilerin ifadesiyle zerresinden kürresine kadar tevhid içerisindedir. Evrenin tevhid içerisinde olması ‘düzen’ içerisinde bulunmasına karşılık gelir. Düzen içerisinde olması anlam taşıması demektir. Kozmik düzene sahip evrende sulh vardır. Yani evren hakiki ıslah edici (muslih) tarafından en geniş şekliyle ıslah edilmiş, düzene kavuşturulmuştur. Dünya hayatı adı verilen ve yeryüzünde inşa edilen hayat için de aynı şey geçerlidir. Yani bu hayatın başlangıcı düzene ve insanın hayatına elverişli oluşa (salah) dayanır. Karada ve denizde oraya çıkan ve hayatı tehdit eden ortam (fesat) insanların kendi elleriyle yaptıklarının ürünüdür. (Rum, 30/41). Yüce kitap insan eseri olan fesadı, yöneldiği hedef bakımından bütün insanlığı öldürmeye eşdeğer görmüştür. (Maide, 5/32). Çünkü parçaya yönelen fesadın, eğer soluğu yeterse, varıp dayanacağı yer bütünü fesada uğratmaktır. Düzensizlik ve kaosun (fesat) ortaya çıkması, evrenin tevhid üzere idrak edilememesi sonucunda meydana gelen azgınlaşmadır. (Fecr, 89/11-12). Bu bir anlam kaymasıdır, hatta anlamın yitirilmesidir. Varlığın sahibiyle doğru bir bağ kuramamanın varacağı sonuç anlam kaymasıdır. Çünkü anlam ‘varlığın evveli, ahiri, zahiri ve batını’ olan varlıktan bağımsız değildir. Zaten anlamın da dâhil olduğu bütün ‘güzellikler’ (hasene) Allah’tandır. Ve yeryüzünde insana isabet eden her kötülük de insanın kendisindendir (Nisâ, 4/79).
Bu ilke kapsamında insana kazandırılmak istenen değerleri şöyle sıralamak mümkündür: